Μετά τους επισκέπτες, τα φυτά είναι το δεύτερο πιο σημαντικό στοιχείο στον θεραπευτικό κήπο. Μια καλή ιδέα είναι να επιλεγούν τα φυτά για τον κήπο προσεκτικά και με υπομονή. Ο κανόνας του 40/60 τοις εκατό, σκληρής επιφάνειας /μαλακής επιφάνειας (φύτευση) αποτελεί συνήθως μία πρόκληση, αλλά ακόμα και αν δεν είναι εφικτό να έχουμε ένα ποσοστό 60 τοις εκατό φυτών στην επιφάνεια του κήπου, υπάρχουν τρόποι να δημιουργηθεί ένα αίσθημα πράσινης αφθονίας σε αυτόν. Μία πρόταση, μαζί με το κείμενο που ακολουθεί, είναι να υπάρχουν φυτά όλων των επιπέδων: φυτά εδαφοκάλυψης, αναρριχητικά, θάμνοι, μικρά και μεσαία δέντρα. (κήπος αγγλικού τύπου).
Εικόνα 37. Κήπος της Ούλα Μόλινς, Σουηδία. Μείξη φυτών εδαφοκάλύψης, θάμνων, αναρριχητικών και δέντρων. Φωτογραφία Pinterest.
Τα πραγματικά φυτά, οι θάμνοι και τα δέντρα που θα χρησιμοποιηθούν στον θεραπευτικό κήπο θα ποικίλουν ανάλογα με την τοποθεσία του κήπου, τις προτιμήσεις και την κουλτούρα των χρηστών. Παρόλα αυτά, για την επιλογή των φυτών θα ληφθούν υπόψη διαφορετικοί σκοποί σε σχέση με τον σχεδιασμό, όπως:
- Δέντρα για σκιά
- Φυτά για δραστηριότητες, για παράδειγμα, λαχανικά, φρούτα και βότανα που θα μεγαλώσουν και θα συλλεχθούν, βολβοί και μονοετή φυτά, τα οποία θα μπορούν να τοποθετηθούν και να συλλεχθούν κτλ.
- Φυτά και θάμνοι ως σημεία που θα παρέχουν καλό προσανατολισμό
- Φυτά που θα προσφέρουν ενδιαφέρον όλο τον χρόνο, έτσι θα υπάρχει πάντα κάτι για απόλαυση
- Φυτά για τη διέγερση των αισθήσεων
- Φυτά που προσελκύουν ζώα και πουλιά
- Φυτά που προκαλούν τις μνήμες (ιδιαίτερα σε δομές φροντίδας)
En el siguiente capítulo se sugerirán plantas para diferentes fines, la mayoría de ellas para su uso en el centro de España, pero muchas de ellas pueden utilizarse en toda Europa. Una recomendación es comprobar los requisitos de cada planta y ver si es posible utilizarla en el lugar geográfico, y si no es posible, tratar de encontrar una planta similar adaptada a la zona geográfica.
Στο κεφάλαιο που ακολουθεί θα υπάρχουν προτάσεις φυτών για διαφορετικούς σκοπούς. Τα περισσότερα από αυτά αφορούν τη χρήση στην κεντρική Ισπανία, αλλά πολλά από αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλη την Ευρώπη. Μία πρόταση είναι να εξεταστούν οι απαιτήσεις κάθε φυτού, ώστε να διαπιστωθεί αν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη γεωγραφική τοποθεσία, και αν αυτό δεν είναι εφικτό, να γίνει προσπάθεια να βρεθεί ένα αντίστοιχο φυτό, κατάλληλο για τη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή.
Συνημμένο σε αυτό το κείμενο να βρείτε το παράρτημα με προτάσεις φυτών από τους θεραπευτικούς κήπους της Μεσογείου και έναν σκανδιναβικό θεραπευτικό κήπο.
Σε ό,τι αφορά τα σχέδια για πάρκα και κήπους, είναι σημαντικό να επιλεχθούν φυτά με γνώμονα τη διατήρησή τους και λαμβάνοντας υπόψη την περιβαλλοντολογική συνείδηση. Κάποιες σκέψεις είναι: επιλογή φυτών με χαμηλή κατανάλωση σε νερό, φυτά προσαρμοσμένα στην περιοχή και χρήση ανθεκτικών ειδών (να μη χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα όταν δεν είναι απαραίτητο). Κάποιες φορές μπορεί να είναι δικαιολογημένο να χρησιμοποιηθεί μία ποικιλία σε έναν θεραπευτικό κήπο ακόμα και αν δεν περνάει την περιβαλλοντική εξέταση. Ένα παράδειγμα είναι η χρήση του γρασιδιού στις χώρες της Μεσογείου, ώστε να ενθαρρύνονται οι άνθρωποι να περπατούν σε αυτό χωρίς παπούτσια ή απλώς να κάθονται και να μυρίζουν το φρεσκοκουρεμένο γρασίδι. Τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό, υπάρχουν φυτά που ΔΕΝ είναι κατάλληλα για έναν θεραπευτικό κήπο. Οι ακόλουθοι τύποι φυτών είναι καλύτερα να αποφεύγονται*:
Por último, pero no por ello menos importante, hay plantas que NO son adecuadas para un jardín terapéutico. Es mejor evitar los siguientes tipos de plantas[1]:
- Τοξικά φυτά
- Φυτά με αγκάθια (εξαιρούνται τα τριαντάφυλλα)
- Συνηθισμένα αλλεργιογόνα είδη (γύρη χόρτου, σημύδα, κέδρος, περδικάκι…)
- Φυτά που μεγαλώνουν πολύ γρήγορα και κατακτούν τον χώρο (μέντα, κισσός, γυνέριο και άλλα ποοειδή φυτά)
- Φυτά που δημιουργούν προβλήματα καθαριότητας στον κήπο (δέντρα με φρούτα και δέντρα από τα οποία πέφτουν διαρκώς τα φύλλα/βελόνες)
- Φυτά που είναι ευαίσθητα σε παράσιτα και ασθένειες
*Να ληφθεί σοβαρά υπόψη η ασφάλεια κάθε χρήστη και επισκέπτη του κήπου.
Δέντρα για σκιά
La mayoría de los países tienen una estación en la que puede ser necesario protegerse del sol. Una de las sombras más naturales y cómodas es la de un árbol, ya que proporciona una sombra suave y móvil en forma de dosel. Los árboles se utilizan muy a menudo a lo largo de los caminos y para dar sombra a pequeñas zonas de estar. Hay algunas propiedades que deben tenerse en cuenta a la hora de elegir la sombra del árbol en el jardín terapéutico:
- Utilizar variedades que no tengan una fuerte caída de hojas o frutos que puedan caer sobre el pavimento y provocar superficies resbaladizas.
- Utilizar variedades cuyas raíces no crezcan horizontalmente para buscar agua provocando raíces en el nivel del suelo o incluso levantando pavimentos.
- Οι περισσότερες χώρες έχουν μία εποχή του χρόνου που είναι αναγκαίο να υπάρξει προστασία από τον ήλιο. Η πιο φυσική και άνετη σκιά είναι του δέντρου, καθώς προσφέρει απαλή σκιά, η οποία μετακινείται και μοιάζει με θόλο. Δέντρα για σκιά χρησιμοποιούνται συχνά στα μονοπάτια και για τη σκίαση σημείων με καθίσματα για ξεκούραση. Εδώ έχουμε κάποια χαρακτηριστικά που πρέπει να ληφθούν υπόψη όταν διαλέγουμε δέντρο για σκίαση σε έναν θεραπευτικό κήπο:
- Αποφυγή χρήσης ειδών με έντονη φυλλόπτωση ή φρούτα που μπορεί να πέσουν στο μονοπάτι και να δημιουργήσουν ολισθηρές επιφάνειες.
- Αποφυγή χρήσης ειδών που οι ρίζες τους μεγαλώνουν οριζόντια ψάχνοντας για νερό, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται στο επίπεδο του εδάφους, οι οποίες μπορεί ακόμα και να σπάσουν τα πεζοδρόμια.
- Χρήση μικρών ή μεσαίου μεγέθους δέντρων, εκτός αν υπάρχει εξωτερικός χώρος σε μέγεθος πάρκου. Τα δέντρα μικρού μεγέθους μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ζαρντινιέρες και με αυτό τον τρόπο τους δίνεται επιπλέον μήκος και ύψος για να δημιουργηθεί περισσότερη σκιά. (Μεγαλύτερα δέντρα που μπορούν να κλαδευτούν είναι επίσης μια καλή εναλλακτική).
Παραδείγματα αιωνόβιων φυτών για σκιά:
Θάμνοι γένους Pinus/ έλατο Σερβίας/ κυπαρίσσι/ κουμαριά/ ιαπωνικό λιγούστρο/ μανόλια/ κίτρο (λεμόνι και πορτοκάλι)/ δάφνη η ευγενής
Παραδείγματα φυλλοβόλων δέντρων για σκιά:
Κατάλπη, φλαμουριά, καλλωπιστική δαμασκηνιά, ψευδοακακία, στείρα μουριά, ακακία Κωνσταντινουπόλεως, δέντρο καραμέλας, σόρβος η οικιακή, αγριοκυδωνιά, αμελάγχιο.
Μικρότερες ποικιλίες για χρήση όταν ο χώρος είναι πολύ περιορισμένος ή σε γλάστρα:
Ιαπωνικός σφένδαμος, άμορφος φαλός, καρυδιά, αχλαδιά, γιδοϊτιά, ολόφυλλη ιτιά Hakuro-nishiki, διακοσμητική μηλιά.
Φυτά για δραστηριότητες όλο τον χρόνο
Ένας θεραπευτικός κήπος πρέπει να προσφέρει εκπλήξεις καθ΄ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τα περισσότερα από αυτά τα φυτά θα μπορούσαν να συνδεθούν με κάποιου είδους θεραπευτική δραστηριότητα.
Οι πιο συνηθισμένες δραστηριότητες για την ενδυνάμωση της σχέσης ανάμεσα στο άτομο και το φυτό είναι οι δραστηριότητες κηπουρικής. Η επιλογή της παραγωγής στη φυτοκομία δεν παίζει σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό και ιδιαίτερα στη μεθοδολογία, για αυτό και δεν αναλύεται ιδιαίτερα σε αυτό το κεφάλαιο. Στην επόμενη εικόνα θα βρείτε κάποια παραδείγματα για το πώς πρέπει να σκέφτεστε όταν επιλέγετε φυτά ετήσιου ενδιαφέροντος σε συνάρτηση με μία δραστηριότητα/πολιτιστική παράδοση.
Το πιο σημαντικό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι η βιοποικιλότητα, όσο περισσότερα είδη υπάρχουν στον κήπο, τόσο περισσότερες οι επιλογές για τις δραστηριότητες και τις θεραπείες.
Εικόνα 38. Επιλογή φυτών ετήσιας βάσης για τον θεραπευτικό κύκλο. Διάγραμμα Jardines Terapéuticos Palmlöf
Φυτά για τη διέγερση των αισθήσεων
Η διέγερση των αισθήσεων πρέπει να είναι το ζητούμενο σε καθημερινή και ετήσια βάση για να υποστηριχτούν και οι πέντε αισθητηριακοί τομείς. Η δουλειά αυτή μπορεί να φέρει αποτελέσματα σε σχέση με τις αλλαγές και τις απώλειες των αισθήσεων, να διατηρήσει τη λειτουργία τους και να παράσχει ένα υψηλό επίπεδο δέσμευσης στις θεραπείες. Όπως είδαμε στην ενότητα για τις ζώνες, δεν παρέχουν μόνο τα φυτά τη διέγερση αυτή, αλλά και ο κήπος σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να: παρατηρεί κανείς την άγρια ζωή, τον βραδινό ουρανό, να μπορεί να κάνει ένα ποδόλουτρο, να αισθανθεί την εναλλαγή του κρύου στον αέρα, να αντιληφθεί τους ήχους του νερού και του αέρα, να μυρίσει την υγρασία κ.α.
Σχεδόν όλα τα φυτά στον θεραπευτικό κήπο παρέχουν ενός είδους διέγερση των αισθήσεων. Η πιο διαδεδομένη είναι η χρήση αρωματικών φυτών και βοτάνων (σάλβια, ρίγανη, φασκόμηλο, δενδρολίβανο…). Πολλά από τα αρωματικά φυτά είναι μικρά και μια καλή ιδέα είναι η φύτευσή τους σε ανυψωμένα παρτέρια.
Τα αιωνόβια λουλούδια και φυτά δεν προσφέρουν μόνο διέγερση των αισθήσεων αλλά είναι επίσης διακοσμητικά και προσελκύουν την άγρια φύση στον κήπο. Συνήθως είναι εύκολο να αναπτυχθεί ένας συνδυασμός αιωνόβιων που θα μπορεί να προσφέρει πολλές δραστηριότητες στον θεραπευτικό κήπο. Πολλά αρωματικά βότανα ανήκουν στα αιωνόβια φυτά και τα πιο ψηλά από αυτά μπορούν εύκολα να αναμειχθούν με λουλούδια στο ίδιο παρτέρι.
Εικόνα 39. Παρτέρι με συνδυασμό αρωματικών βοτάνων και αιωνόβιων λουλουδιών. Αυτό το παρτέρι προσφέρει σε μεγάλο βαθμό διέγερση των αισθήσεων και βοηθητικά στοιχεία για θεραπεία.
Για την επιλογή φυτών που διεγείρουν τις αισθήσεις για ολόκληρο τον κήπο, θα ήταν καλό να έχουμε στον νου μας τα παρακάτω:
Ακοή: Για να διεγερθεί η ακοή, να επιλεχθούν φυτά που κάνουν θόρυβο όταν τα διαπερνά ο αέρας, όπως το μπαμπού και οι καλαμιές. Πολλοί σπόροι παράγουν επίσης ενδιαφέροντες ήχους και τα πεσμένα φύλλα παράγουν ένα διασκεδαστικό, κριτσανιστό ήχο όταν τα πατάς.
Αφή: Υπάρχει πλεόνασμα στα φυτά που προσφέρουν ενδιαφέρουσες υφές, κατάλληλες για να αναπτυχθεί η αίσθηση της αφής. Από τη μωρουδιακά απαλή αίσθηση του βυζαντινού στάχυ στην ακαταμάχητη αίσθηση ενός κρύου βρύου στα δάχτυλα ή το άγγιγμα σκληρών σπόρων, είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν πολλές διαφορετικές υφές στον κήπο.
Όσφρηση: Η αίσθηση της μυρωδιάς είναι πραγματικά αξέχαστη και τα αρώματα ανακαλούν μνήμες από τις αναμνήσεις μας. Οι περισσότεροι αισθητηριακοί κήποι είναι γεμάτοι από μίξεις αρωμάτων που παρασύρουν ένα μεγάλο μέρος από τα συναισθήματά μας. Πολύ αρωματικά φυτά, όπως η γλυκιά μυρωδιά της γαρδένιας, το αγιόκλημα, τα βότανα και τα μπαχαρικά προσφέρουν άφθονες ευκαιρίες για διέγερση.
Όραση: Η προσθήκη οπτικού ενδιαφέροντος σε έναν αισθητηριακό κήπο μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση φυτών που έχουν διάφορα χαρακτηριστικά, όπως φυτά που έρπουν, σκαρφαλώνουν, σέρνονται, βρίσκονται χαμηλά ή στέκονται ψηλά. Η ενσωμάτωση φυτών με διαφορετικά χρώματα στα λουλούδια, το φύλλωμα, τον φλοιό και τους μίσχους τους παρέχει επίσης μία οπτική γοητεία. Είναι σημαντικό να προστεθούν πολλά λουλούδια με διαφορετικές εποχές ανθίσματος. Με αυτόν τον τρόπο ο κήπος θα έχει πάντα μία πολύχρωμη όψη.
Γεύση: Η φύτευση βρώσιμων φρούτων, βοτάνων και μπαχαρικών σε ένα αισθητηριακό κήπο δίνει στους επισκέπτες την ευκαιρία να ζήσουν την εμπειρία της γενναιοδωρίας της φύσης, ενώ δελεάζει τους γευστικούς τους κάλυκες. Τα λαχανικά μπορούν επίσης να ερεθίσουν τους γευστικούς κάλυκες. Θα ήταν καλή ιδέα να συγκεντρωθούν τα πολύ ενδιαφέροντα αισθητηριακά φυτά σε ένα σημείο στον κήπο, όπου οι επαγγελματίες θα ξέρουν ότι μπορούν να βρουν φυτά για τις συνεδρίες τους που αφορούν τη διέγερση των αισθήσεων. Για να τα εξερευνήσουν οι επισκέπτες μόνοι τους θα ήταν καλό να υπάρχει σήμανση. Ακολουθεί ένας κατάλογος με προτάσεις αισθητηριακών φυτών που μπορούν να μπουν σε γλάστρες και ανυψωμένα παρτέρια. Ο κατάλογος αναφέρει αν το φυτό φύεται όλο τον χρόνο ή μονάχα το καλοκαίρι/άνοιξη.
Εικόνα 40. Φυτά για τη διέγερση των αισθήσεων συγκεντρωμένα σε πιο ψηλές γλάστρες. Jardín Terapéutico Residencia Nª Sº Perpetua Socorrro, Μαδρίτη (foto Jardines Terapéuticos Palmlöf)
| ΥΦΗ | |||
| Σάλβια η αργυρή | ∞ | ||
| Λουνάρια | P | ||
| Σεμπερβίβο το ορεινό | ∞ | ||
| Λυτίδιο | P, V | ||
| Στάχης | ∞ | ||
| Πενισέτο | V, O | ΓΕΥΣΗ | |
| Γεράνια | V | Βασιλικός | P, V |
| ΟΣΜΗ | Άγρια φράουλα | P, V | |
| Θυμάρι | ∞ | Καλέντουλα | V |
| Φασκόμηλο | ∞ | Σοκολάτα μέντα | ∞ |
| Φλοξ | V, O | Άνηθος | V, O |
| Μοσχομπίζελο | V | Άλλιον το σχοινόπρασο | P, V,O |
| Βιόλα η αρωματική | P, V | Κόλιαντρο | ∞ |
| Ηλιοτρόπιο | V, O | Αψιθιά | ∞ |
| Θαλάσσια σκλήθρα | P, V | (Αντίδι, ρόκα) | V |
| Σάλβια | ∞ | ΧΡΩΜΑ | |
| Δενδρολίβανο | ∞ | Φεστούκα γλαυκή | ∞ |
| Γεράνι | P, V | Ζίνια | V, O |
| Κουφοξυλιά | P, V, O | Καλέντουλα | V, O |
| Πασχαλιά | P | Γεράνια | P, V,O |
| Κιστός | P | Ντάλια | V, O |
| Λυκίσκος | V, O | Ίρις (ιριδοειδή) | P |
| Αγιόκλημα | P, V | Μαργαρίτα | P |
- P= Άνοιξη
- V= Καλοκαίρι
- O=Φθινόπωρο
- ∞= Ολόκληρο τον χρόνο
Πηγές – βοήθεια για την επιλογή φυτών:
https://www.flowerpotman.com/sensory-gardens-at-home/sensory-garden-plants/
Κατάλογος φυτών κήπου του Horatio (Παράρτημα)
Gestlatningsprogram för utemiljön vid V`rd och Omsorg, Hjälpmedelsinstitutet (Παράρτημα)
Jardines Terapéuticos, Μαδρίτη (Παράρτημα)
Φυτά που ενεργοποιούν τις αναμνήσεις
Τα φυτά, ιδιαίτερα τα λουλούδια, ενεργοποιούν τις αναμνήσεις. Αυτό μπορεί να είναι πολύ ωφέλιμο για τους ηλικιωμένους στους οίκους ευγηρίας, όπου τα πιο δημοφιλή από αυτά μπορούν να δώσουν μία αίσθηση οικιακού κήπου. Τα οικεία φυτά μπορούν να δημιουργήσουν ισχυρούς συνειρμούς στους ανθρώπους που ζουν με άνοια ή απώλεια μνήμης. Αν είναι δυνατόν, θα ήταν χρήσιμο να συμμετέχουν οι άνθρωποι στη συλλογή αναμνήσεων και ιστοριών, ώστε να ξέρετε τι φυτά χρειάζεστε, φτιάχνοντας για παράδειγμα κολλάζ φωτογραφιών από λουλούδια και φυτά.
Σε έναν κήπο μπορεί απλώς να συμπεριληφθούν κάποια δοχεία με μονοετή λουλούδια που είναι αγαπημένα σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπως οι κατιφέδες, τα μη με λησμόνει, οι πανσέδες και τα «σκυλάκια». Προσπαθήστε να αφήσετε το γρασίδι να μεγαλώσει περισσότερο ανάμεσα στα κουρέματα, ώστε οι μαργαρίτες να ανθίσουν και σε ένα ή δύο δοχεία φυτέψτε αγαπημένα λαχανικά όπως πατάτες, φασόλια ή λίγη φρέσκια μέντα για τσάι.
Ο σχεδιασμός μπορεί επίσης να περιλαμβάνει εικόνες με σκοπό την ανάκτηση αναμνήσεων. Για παράδειγμα, ένας παλιός κήπος γεμάτος με εργαλεία, ένα παρτέρι με παλιομοδίτικα αρωματικά τριαντάφυλλα και παλιές πήλινες γλάστρες.
Το Περιβόλι
Η καλύτερη επιλογή λαχανικών, μούρων και φρούτων για έναν θεραπευτικό κήπο είναι συνήθως οι κοινές καλλιέργειες της γεωγραφικής περιοχής. Να μπορούν εύκολα να αναπτυχθούν και να διατηρηθούν. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η φυτοκομία έχει γίνει δημοφιλής και υπάρχουν πολλές πληροφορίες στο διαδίκτυο:
https://www.thrive.org.uk/get-gardening?tags%5B%5D=255354
Ο κύριος στόχος του θεραπευτικού περιβολιού δεν είναι η παραγωγή αλλά η βελτίωση ή η διατήρηση των δεξιοτήτων των χρηστών.
Εδώ είναι ένα παράδειγμα μιας εύκολης ετήσιας φυτοκομικής σοδειάς (γραφικά από Jardines Terapeuticos Palmlof):
[1] Λάβετε υπόψη την ασφάλεια κάθε χρήστη και επισκέπτη του κήπου.