Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του θεραπευτικού κήπου είναι ότι όλα τα άτομα νιώθουν αυτόνομα στον κήπο. Αυτόνομα να κινούνται στον χώρο και να συμμετέχουν, ανεξάρτητα από την ευαλωτότητα και τις μειωμένες ικανότητές τους, από τη φυσική δύναμη και τις γνωστικές διαταραχές. Για να γίνει κατανοητό, στον κήπο πρέπει κάποιος να νιώθει ότι έχει τον έλεγχο όταν ανακαλύπτει διαφορετικά σημεία του και να αισθάνεται ότι κατανοεί τη σήμανση, ή ότι μπορεί να τριγυρνάει στον κήπο χωρίς να φοβάται ότι θα χαθεί. Το κεφάλαιο αυτό έχει σαν στόχο να εξηγήσει πώς θα βοηθήσουμε τους χρήστες του κήπου να προσανατολιστούν και να αντιληφθούν τη διάταξη του χώρου, μέσα από κάποιες διαφορετικές θεωρίες σχεδιασμού.
Υπάρχουν τρεις μεγάλες, επικαλυπτόμενες αρχές σχεδιασμού ή σχήματα για τον σχεδιασμό των θεραπευτικών κήπων. Αυτές είναι: η φυσική απεικόνιση (Νόρμαν), τα λανθάνοντα στοιχεία απεικόνισης (Λιντς) και οι οικιστικές ζώνες (Ζίσελ).
Τα περιβάλλοντα και τα αντικείμενα φυσικής απεικόνισης είναι αυτά, πάνω στα οποία όλη η πληροφορία που χρειάζεται για τη χρήση τους σχεδιάζεται από το ίδιο το αντικείμενο ή το περιβάλλον. Δεν χρειάζεται κανένα εγχειρίδιο βοήθειας, χάρτης ή μνήμη για να αντιληφθούμε το περιβάλλον ή να κατανοήσουμε τη λειτουργία του αντικειμένου. Ένα περιβάλλον φυσικής απεικόνισης είναι αυτό που έχει μερικά ξεκάθαρα αναγνωρίσιμα μονοπάτια, τα οποία είναι ορατά από παντού, με μία είσοδο και έξοδο που είναι ορατή και κατανοητή από όλους και με διαδρομές που οι χρήστες του περιβάλλοντος μπορούν εύκολα να διακρίνουν. Ένας θεραπευτικός κήπος χωρίς φυσική απεικόνιση θα μπορούσε να έχει πολλαπλές διαδρομές με μονοπάτια που θα οδηγούσαν σε σημεία κρυμμένα σε στροφές και θάμνους. Αυτό θα οδηγούσε τους χρήστες σε μέρη χωρίς ξεκάθαρη έξοδο, ενώ μπορεί να υπήρχαν ακόμα και μονοπάτια από τα οποία θα επέστρεφαν στο ίδιο σημείο, χωρίς καμία ένδειξη για την έξοδο.
Ο πιο εύκολος τρόπος να χρησιμοποιηθεί αυτή η θεωρία είναι να δημιουργηθεί ένας «δακτύλιος» στον κήπο, ο οποίος θα περνάει μέσα από διαφορετικές ζώνες σχεδιασμού. Κάποιες φορές, όταν ο χώρος είναι στενός, δεν υπάρχει η δυνατότητα να σχεδιαστεί ένας δακτύλιος για τριγωνικές ταράτσες ή κατά μήκος ενός κτιρίου, για παράδειγμα. Τότε θα ήταν καλή ιδέα να σχεδιαστεί ένα μονοπάτι κατά μήκος του χώρου, το οποίο θα καταλήγει σε μία στρογγυλή πλατεία, η οποία θα ωθεί τον επισκέπτη να περπατήσει τον κύκλο της πλατείας και μετά να επιστρέψει από το ίδιο μονοπάτι. Δείτε τις εικόνες.
Εικόνα 33: Παράδειγμα προσανατολισμού σε θεραπευτικό κήπο, Reuzzpark, Wademswil, Ελβετία. Ένας «δακτύλιος» οδηγεί σε έναν πορτοκαλεώνα και σε έναν κήπο με φρούτα. Περνάει μέσα από διαφορετικές ζώνες και επαναφέρει τον χρήστη στο ίδιο σημείο. Πριν τον περίπατο μέσα στον δακτύλιο υπάρχει ένας μικρός κήπος στην είσοδο παράλληλα με το κτίριο, αποκαλύπτοντας έναν οικείο, μικρό και ασφαλή κήπο.
Εικόνα 34. Παράδειγμα προσανατολισμού κήπου βεράντας στην κατοικία Ορξτάγκα, Μπιλμπάο, Ισπανία. Ο χώρος είναι πολύ στενός για να σχεδιαστεί ένας «δακτύλιος», οπότε τα ελικοειδή μονοπάτια σχεδιάστηκαν ώστε να καταλήγουν σε μία μικρή πλατεία με ένα άγαλμα και παγκάκια. Η κυκλική μορφή βοηθάει κάποιον να περιπλανηθεί και να βρει τον δρόμο της επιστροφής (Σχέδιο Jardines Terapéuticos Palmlöf)
Ένα άλλο παράδειγμα περιβάλλοντος φυσικής απεικόνισης είναι να σκεφτούμε προσεκτικά συνδέσεις με τη θεραπεία ή τη δραστηριότητα για την οποία έχει σχεδιαστεί ο χώρος. Αν ένας χώρος έχει σχεδιαστεί για κοινωνικές δραστηριότητες και οικογενειακές συναντήσεις, θα ήταν καλή ιδέα αυτό να γίνεται αντιληπτό με πολλές καρέκλες και τραπέζια, ίσως κάποια ψησταριά ή ένα μπαρ ή οτιδήποτε βλέπουμε σε μία πλατεία μιας πόλης της συγκεκριμένης κουλτούρας, στην οποία ανήκετε.
Ένα άλλο παράδειγμα που θα βοηθήσει τον διαχωρισμό των ζωνών δραστηριοτήτων και κατά συνέπεια θα βοηθήσει στον προσανατολισμό, πέρα από τοίχους και φράχτες, είναι να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά χρώματα και υλικά χτισίματος για τη ζώνη αυτή.
Εικόνες με δυνητικά στοιχεία, προσδιορισμένα από τον Κέβιν Λιντς στην εμβληματική μελέτη και βιβλίο του, “The Image of the City”, για την πόλη και το πώς οι οδηγοί ταξί οργανώνουν τις πληροφορίες σχετικά με τις πόλεις στις οποίες εργάζονται, περιλαμβάνουν:
Μονοπάτια: Τα «κανάλια» στα οποία κινούνται οι άνθρωποι. Το επικρατέστερο στοιχείο στην εικόνα του περιβάλλοντός τους, καθώς κινούνται μέσα σε αυτό.
Άκρα: Τα όρια ανάμεσα σε δύο περιοχές. Είτε διαπερατά όρια ή σημεία, τα οποία ενώνουν μέρη του κήπου μεταξύ τους. Όρια, όπως ένας φράχτης γύρω από έναν κήπο, ορίζουν και ενώνουν περιοχές.
Περιοχές: Σημεία του κήπου, στα οποία έχουν όλοι πρόσβαση. Αναγνωρίσιμα, καθώς έχουν μία μοναδική χαρακτηριστική ταυτότητα. Μπορεί να είναι ένα σημείο κηπουρικής με γλάστρες, ανυψωμένα παρτέρια, βρύση ποτίσματος και οπωροφόρα δέντρα.
Κόμβοι: Σημεία σε έναν κήπο, τα οποία είναι επίκεντρα, και από τα οποία περνούν οι άνθρωποι. Οι κόμβοι μπορεί να είναι σταυροδρόμια, διασταυρώσεις μονοπατιών ή σημεία έντονης δραστηριότητας.
Φυσικά τοπία: Σημεία αναφοράς που ξεχωρίζουν από ένα πλήθος δυνατοτήτων για ένα μέρος: πύργοι, τρούλοι, σημάνσεις, δέντρα, είσοδοι «στα οποία όλο και περισσότερο βασιζόμαστε, όσο το ταξίδι γίνεται όλο και πιο οικείο».
Αυτά τα πέντε στοιχεία φαίνεται να είναι κεντρικά σε ό,τι αφορά τον τρόπο που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις πληροφορίες σχετικά με το περιβάλλον. Η έρευνα έχει δείξει ότι τα φυσικά τοπία παίζουν κεντρικό ρόλο στο πώς οι άνθρωποι οργανώνουν τις νοητικές πληροφορίες πλοήγησης, για να διαμορφώσουν τους νοητικούς τους χάρτες. Το εξωτερικό περιβάλλον, όπως ένας κήπος, μπορεί να περιγραφεί πλήρως, χρησιμοποιώντας αυτά τα περιγραφικά στοιχεία. Στον θεραπευτικό κήπο είναι συνηθισμένο να χρησιμοποιούνται δέντρα που τραβούν την προσοχή, εξαιτίας των ιδιαίτερων χρωμάτων τους ή των φύλλων τους. Ίσως είναι καλή ιδέα να χρησιμοποιηθούν φυσικά τοπία που να συνδέονται με διαφορετικές δραστηριότητες/ σημεία θεραπείας. Για παράδειγμα, ένα σημείο για συνεδρίες χαλάρωσης, μπορεί να διαμορφωθεί με ένα φράχτη από μπαμπού, κάτι που συχνά σχετίζεται με την ασιατική παράδοση και τις τεχνικές χαλάρωσης.
Η τελευταία θεωρία του Ζίσελ είναι εφαρμόσιμη όταν υπάρχει ένα κτίριο κατοικιών δίπλα στο θεραπευτικό κέντρο. Ο Ζίσελ όρισε τις ακόλουθες οικιστικές ζώνες ως φυσικά οργανωτικά στοιχεία για τα οικιστικά περιβάλλοντα.
«Εξωτερικό κοινό» π.χ. ένα πάρκο όπου όλοι είναι ευπρόσδεκτοι.
«Εσωτερικό κοινό» π.χ. ένας δρόμος κατοικιών όπου όλοι μπορούν να περπατήσουν, αλλά όσοι ζουν εκεί έχουν τον νου τους στους ξένους.
«Μπροστινοί προσωπικοί χώροι» είναι οι μπροστινοί κήποι και χώροι με γκαζόν που ανήκουν σε κάποιον, αλλά υπάρχει φυσική πρόσβαση, αν, για παράδειγμα, περάσει μία μπάλα στους χώρους αυτούς.
«Οικοδομικά άκρα» (μπροστινά), περιλαμβάνουν πέργκολες και μπροστινές βεράντες, οι οποίες είναι ξεκάθαρα εκτός ορίων για τους ξένους που δεν έχουν καμία δουλειά εκεί, αλλά είναι προσβάσιμες.
«Χώροι πίσω πλευράς» περιλαμβάνουν πίσω αυλές όπου παίζουν παιδιά και μαζεύονται άνθρωποι.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της χωροταξικής τυπολογίας είναι ότι αυτά τα πετυχημένα, οικιστικά σχέδια περιλαμβάνουν όλες αυτές τις ζώνες, είτε διαμορφωμένες από τον χώρο ή από κάποιο άλλο οριζόμενο στοιχεία όπως η αλλαγή επιπέδου με έναν φράχτη ή ένα πεζοδρόμιο ή μία μάντρα.
Χρήση σήμανσης και χαρτών
Οι σημάνσεις συνήθως έχουν έναν από τους παρακάτω στόχους στον θεραπευτικό κήπο:
- Να προσφέρουν γνώση για κάτι
- Να βοηθήσουν στην ερμηνεία του χώρου, να υποδείξουν πού βρίσκεται κάθε τι
- Να οδηγήσουν τα άτομα με διαταραχές όρασης
1. Να προσφέρουν γνώση για κάτι
Αυτό θα μπορούσε να είναι κάτι τόσο απλό, όσο το να γνωρίζουμε ότι βρισκόμαστε σε έναν θεραπευτικό κήπο. Η χρήση και η επιθυμία να πάει κάποιος στον κήπο συνδέεται με τη επίγνωση του χρήστη και των επαγγελματιών ότι ο κήπος υπάρχει. Υπάρχουν πολλοί τρόπο να βελτιωθεί αυτή η επίγνωση, όπως:
Να δοθεί στον κήπο ένα όνομα και να δημιουργηθεί μία πινακίδα με το όνομα, η οποία θα είναι ορατή.
Πινακίδες με φωτογραφίες κήπων/ φυτών μέσα στα κτίρια.
Αφήνουμε τον κήπο να «έρθει μέσα» στο κτίριο, βάζουμε κλαδιά και λουλούδια μέσα σε αυτό.
Βεβαιωνόμαστε ότι ο κήπος είναι απόλυτα ορατός από τον εσωτερικό χώρο, μέσα από τα παράθυρα.
Κοινωνικές και ψηφιακές δημοσιεύσεις. Ένα άλλο παράδειγμα προσφοράς γνώσης είναι όταν μοιραζόμαστε ένα επιστημονικό γεγονός ή κάτι ενδιαφέρον με τους επισκέπτες του κήπου, για παράδειγμα: «Τα μύρτιλλα είναι καλά για την υγεία. Το μύρτιλλο είναι μία από τις πλουσιότερες φυσικές πηγές ανθοκυανίνης. Ρίχνει τη γλυκόζη του αίματος, έχει αντιφλεγμονώδη δράση και μειώνει το οξειδωτικό στρες» ή «Το ρόδι είναι ένα πολύ παλιό φρούτο, που αναφέρεται στην αρχαία Ελλάδα, όπου αποτελούσε σύμβολο θεών, όπως η Αστάρτη, η Δήμητρα, η Περσεφόνη, η Αφροδίτη και η Αθηνά. Τα δέντρα φυτεύονταν στους τάφους των ηρώων για να αυξηθεί το γένος τους, ως σύμβολο της γονιμότητας, επειδή το φρούτο περιέχει πάρα πολλούς σπόρους».
2. Να βοηθήσουν στην ερμηνεία του χώρου
Ο δεύτερος αυτός στόχος συνήθως χωρίζεται σε τρία μέρη: σύμβολα, τα οποία βοηθούν τους ανθρώπους να βρουν την τουαλέτα, τα σημεία συνάντησης, τις βρύσες νερού. Κάποιες φορές θα ήταν απαραίτητο να υπάρχει ένας χάρτης για να βοηθάει τους ανθρώπους να προσανατολιστούν. Ο σχεδιασμός ενός χάρτη, εύκολου στην ερμηνεία, είναι πάρα πολύ δύσκολη υπόθεση. Για αυτόν τον λόγο, είναι καλύτερο να χρησιμοποιηθούν φυσικές απεικονίσεις, όπως αναφέραμε παραπάνω. Μία ιδέα είναι να χρησιμοποιηθούν χάρτες, οι οποίοι περιέχουν μικρές εικόνες, ώστε να διευκολυνθεί η κατανόηση. Δείτε την παρακάτω εικόνα:
Εικόνα 35. Αν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί χάρτης για να βοηθηθούν οι άνθρωποι στον προσανατολισμό τους στον κήπο, προσπαθήστε να συμπεριλάβετε φωτογραφίες για να διευκολυνθεί η ερμηνεία του https://rodhunt.com/centennial-center-park-map-illustration
Τα σύμβολα είναι πολύ χρήσιμα γιατί βοηθούν τους χρήστες να νιώθουν ασφάλεια. Θα πρέπει να υπάρχουν πινακίδες με βελάκια μπαίνοντας στον κήπο, οι οποίες θα εξηγούν στους χρήστες πού θα βρουν τα πιο σημαντικά σημεία και μετά θα βρίσκουν τις ίδιες πινακίδες στα σημεία αυτά. Πρέπει να είναι όσο πιο απλά γίνεται και να χρησιμοποιούνται μόνο τα πιο σημαντικά σύμβολα, όπως για: την τουαλέτα, έκτακτη ανάγκη, τα καθίσματα και τις πινακίδες εισόδου/εξόδου.
Εικόνα 36. Σήματα που αναγνωρίζονται από όλους για να επισημανθούν σημεία ιδιαίτερης σημασίας στον κήπο.
Αν κάποιος αποφασίσει να μοιραστεί κάποιες πληροφορίες σχετικά με τον κήπο, όπως να εξηγήσει τον σκοπό ενός θεραπευτικού κήπου ή να εξηγήσει τα διαφορετικά μοντέλα, πρέπει να έχει στον νου του να χρησιμοποιήσει κείμενο για όλους (κείμενο απλό στην ανάγνωση και κατανόηση).
Παραδείγματα και βοήθεια για τη χρήση της μεθόδου «Κείμενο για όλους»:
https://www.learningdisabilities.org.uk/learning-disabilities/a-to-z/e/easy-read
http://www.prosvasimo.iep.edu.gr/docs/pdf/Biblia/keimeno-gia-olous/keimeno_gia_olous-2.pdf
https://prosvasimo.iep.edu.gr/el/component/tags/tag/easy-to-read
3. Διαταραχές όρασης
Η σήμανση για ανθρώπους με διαταραχές όρασης συνήθως αναφέρεται ως κείμενα Μπράιγ. Πάντα είναι καλή ιδέα να περιλαμβάνεται κείμενο στη γραφή Μπράιγ, αν υπάρχουν πινακίδες στον κήπο. Για τα άτομα με διαταραχές όρασης, τα πεζοδρόμια είναι πολύ σημαντικά. Μέσα από αλλαγές στην υφή και στα μοτίβα θα μπορούν να καταλάβουν πού βρίσκονται και, για παράδειγμα, να αναγνωρίζουν τις εξόδους και τις εισόδους. Απαιτείται ένας καλά σχεδιασμένος θεραπευτικός κήπος για ανθρώπους με διαταραχές όρασης, με ιδιαίτερη προσοχή στις αντιθέσεις, τα πεζοδρόμια, τα κάγκελα, τα καθαρά πεζοδρόμια και τη διέγερση των αισθήσεων.